We dobberen allemaal samen in de tiende week “lock down light”. Enfin, allemaal samen, het is een LAT-relatie hé, apart together in ons kot… De afgelopen weken kwamen de eerste “versoepelingen”. Hoe is het met jou? Hoe is het om alleen te zijn? Hoe is het om zoveel tijd door te brengen met je huisgenoten, 24/7? Heb jij van de versoepelingen gebruik gemaakt, of houd je de boot nog even af? In die ene grote maatschappelijke crisis is elke ervaring uniek. En elke unieke ervaring is waardevol, in de eerste plaats voor jezelf. Zo zie ik het toch, dat dit hele gedoe waardevol is voor mezelf.
(Des)informatie
Ik heb de afgelopen weken veel tijd gehad om mij te proberen informeren over alles wat er gaande is. Ik vind het namelijk van wezenlijk belang om verschillende inzichten, perspectieven en opinies naast elkaar te kunnen leggen, uitgaande van mijn ervaring dat niemand ooit de waarheid in pacht heeft. Neen, ook niet op het wetenschappelijke vlak. Kennis is iets anders dan “de waarheid”. Zaken in vraag stellen is de dynamiek die het mogelijk maakt om kennis uit te breiden, overtuigingen uit te dagen ook. Zowel vragen stellen als antwoorden zoeken vereisen een stevige dosis (dee)moed.
In deze crisis stel ik vast dat het allesbehalve vanzelfsprekend is om naast of langs de rode loper van maatregelen en voorgekauwde waarheden te wandelen. Menig dissidente stem wordt heel snel de virtuele mond gesnoerd. Persoonlijk vind ik dat heel, heel erg. Omdat ik in hart en nieren en van kindsbeen af een rebel ben geweest, associeer ik dat virtuele mondsnoeren als een teken dat de dissidente stemmen een oncomfortabel perspectief verkondigen dat hout snijdt. Het voorgekauwde verhaal waar we willens nillens middenin zitten, mist voor mij diepgang. Een verhaal krijgt voor mij namelijk diepgang als ze de test van de uitdaging weerstaat. Zonder die test heb ik de neiging om het verhaal te wantrouwen. Nu, dat ben ik hé 😉.
Het is voor mij alsof je uit wetenschappelijk onderzoek de fundamentele benadering zou schrappen dat je vertekt vanuit een hypothese EN een nulhypothese. Daar doen we nu even niet aan. Crisis, weet je wel. Nu gaan we even niet kritisch zijn hé, daar is het nu niet de tijd voor. Laten we dogmatisch zijn. Hoezo? Is het dan niet net wel de tijd voor kritische evaluatie? Is die dogmatische tunnelvisie niet precies een heel gevaarlijke valkuil in een crisis?
Nu is het hier niet mijn bedoeling om over de (des)informatie te leuteren. Het moet me gewoon even van het hart omdat ik er echt kwaad over kan worden. Gefrustreerd ook. Die kwaadheid en frustratie wil ik gebruiken om de leerlessen te trekken uit dit verhaal die er voor mij hier en nu in zitten.
Enkele paradoxen
Ik wil graag enkele paradoxen uit deze crisis aan je voorleggen. Aan die paradoxen ligt voor mij het spanningsveld ten grondslag tussen zelfbeschikking en maatschappelijk welzijn. Wacht even? Het maatschappelijke perspectief binnenhalen, hier, in een blog rond persoonlijke ontwikkeling? Mijn hele coachingpraktijk en persoonlijke zoektocht draaien om zelfkennis, zelfliefde, zelfontplooiing. De centrale vraag in coaching zoals ik het zie: hoe stel je jouw eigen Ik centraal in je eigen verhaal of je eigen schilderij? Lekker egocentrisch en individualistisch dus. Egoïstisch zelfs, niet? Ooit gaf een priester in een eucharistieviering (de eerste communie van mijn Grote Broer) ons, vrome parochianen, zijn versie van de etymologie mee van “egoist”: dat komt van ‘ik-goa-iest’. Voor de niet-Gentenaren 😊 de vertaling naar het Nederlands: “Ik ga eerst”. Het was toen bedoeld als een onzichtbare lat waarmee hij ons op de vingers tikte. Intussen is het voor mij een mantra geworden. Omdat je als mens je hele levenservaring beleeft vanuit jezelf, ga ik ervan uit dat een gezonde Ik de beste garantie is om ook op een gezonde manier in relatie te staan tot je medemens, zowel individueel als maatschappelijk. In mijn ervaring klopt dat ook. Uitdagers van die overtuiging zijn van harte welkom, de rebel in mij vraagt niet liever 😉.
Waarom zou ik hier dan het maatschappelijke aspect bij willen betrekken? Wel, ik zie in de huidige crisis dat het hele verhaal in een overspannen spagaat staat tussen het individuele verhaal en het maatschappelijke verhaal. We springen onbewust en ongemerkt voortdurend van het individuele niveau naar het maatschappelijke. Dat geeft een onoverzichtelijke chaos en zorgt ervoor dat maatschappelijk welzijn en individueel welzijn elkaar voortdurend voor de voeten lopen. Omdat ze elkaar voor de voeten lopen, ontstaat er een conflictueuze sfeer tussen het een en het ander.
Dat spanningsveld komt in mijn bescheiden mening voort uit het feit dat het maatschappelijke verhaal (de indamming van de verspreiding van het coronavirus) de verantwoording is om maatregelen te treffen die heel vergaand je persoonlijke leven beïnvloeden. Hoe ik dat persoonlijk merk? Wel, ondanks het feit dat ik mij al meer dan tien jaar afzijdig hou van mediaheisa in alle mogelijke vormen, slaag ik er momenteel niet in om dat te doen. De maatschappelijke maatregelen grijpen zo vergaand in mijn leven in, dat ze bij manier van spreken in mijn achtertuin staan te toeteren. Alhoewel, bij manier van spreken is een overbodige toevoeging. Ze komen zoemend over mijn tuin vliegen, zoals de drone van de politie onlangs deed. Akelig vond ik dat.
Jij en ik zoeken daar elk ons eigen evenwicht in. Naar mijn gevoel zoeken we allemaal een persoonlijk centrum in paradoxale gegevens. Ik geef enkele voorbeelden. De oplettende lezer zal merken hoe vaak het maatschappelijke en het individuele elkaar voor de voeten lopen, ook hier 😊.
De gezondheidsparadox
Gezondheid, daar is het van bij de start allemaal om te doen, niet? We willen de gezondheid en de zorg voor die gezondheid in de beste omstandigheden mogelijk maken. We willen niet dat onze gezondheidszorg onder de enorme toevloed van kritieke patiënten barst, en onmenselijke keuzes moet maken. Een nobel doel.
Ik stel mij daarbij enkele vragen:
- Wat is de impact op je gezondheid van de aanpak om bovengenomed doel te bereiken? Zijn we niet met zijn allen onoverzienbare risico’s aan het nemen precies op het vlak van de gezondheid? Onmiddellijke risico’s in termen van zorg die niet wordt verstrekt omwille van de maatregelen, zowel als uitgestelde risico’s omwille van de diepe angst en onzekerheid, die een negatieve invloed hebben op onze immuniteit.
- Hoe krachtiger je sociale weefsel is, hoe beter je gewapend bent om een ziekte het hoofd te bieden. Daar kan ik massa’s wetenschappelijke referenties voor aanvoeren, maar hoeft dat wel? Is dat niet iets wat je voor jezelf ook ervaart? Hoe logisch is het dan om net dat sociale weefsel onder zware druk te zetten, omwille van een specifiek gezondheidsriciso?
- Het maatschappelijke moet boven het individuele staan in deze tijden, zo klinkt het vaak. Maar hoe zit het precies met de maatschappelijke gevolgen? Op grote schaal?
- We moeten met zijn allen zorgen voor de meest kwetsbare mensen in deze crisis. Maar hoeveel ontzettend kwetsbare mensen worden hierdoor nog kwetsbaarder? Hoeveel mensen worden er door deze crisis in de kwetsbaarheid geduwd, die voordien niet of nauwelijks kwetsbaar waren, op de rand bungelden?
- Creëren we niet met z’n allen veel grotere gezondheidsrisico’s omdat we nu in een tunnelvisie dat ene risico uitvergroten? Kunnen en willen we de ogen sluiten voor de gevolgen van wat we met z’n allen aan het doen zijn?
We hebben naar mijn gevoel beslissingen genomen vanuit angst. Een slechte raadgever…
De angstparadox
Angst speelt een grote rol in deze crisis. Angst voor “Italiaanse toestanden”, angst voor ziekte, angst voor de dood (sssht, daar niet te veel over praten hé). Angst verkoopt heel goed, en dat is ooit een van de redenen geweest waarom ik totaal afhaakte van de media.
Om de angst voor de onoverzienbare gevolgen van snelle en massale verspreiding van het coronavirus te bezweren, boezemen we onszelf en elkaar angst in voor onze medemens, angst voor alles wat die medemens aanraakt, angst voor de druppeltjes die de medemens uitademt, angst voor wat wij onze medemens zouden kunnen aandoen als we die besmetten. Om niet bang te hoeven zijn voor het virus, kiezen we voor allerlei andere vormen van angst. Angst voor nabijheid: blijf op die veilige anderhalve meter alsjeblief. Om niet bang te hoeven zijn voor elkaar, verstoppen we ons achter een masker. De gemaskerde was ooit de boef, nu wordt de gemaskerde geprezen als de medemenslievende verantwoordelijke burger. Dat het niet eens wettelijk is om op straat te lopen met een masker, dat vergeten we even.
Om geen angst te moeten hebben voor het virus, nemen we naar mijn gevoel allerlei andere vormen van angst voor lief. Angst ondermijnt je weerstand tegen een potentiële ziekte. Het heeft een direct gevolg: angst is nu eenmaal fysiologisch geen goed nieuws voor je immuunsysteem. Maar het heeft ook een indirect effect: boven op de impact van de maatregelen op je sociale vangnet kan de angst ook nog eens een individuele impact hebben op hoe je omgaat met dat sociale vangnet. Er is zo een vicieuze cirkel ontstaan, waar we niet zonder boe of ba zullen uitgeraken.
Maar… het is allemaal voor het goede doel: verantwoordelijkheid opnemen om je medemens te beschermen. Of is het plichtsbewustzijn?
De plichtsbewustzijnsparadox
Als mens ben je geneigd om zorg te dragen voor de mensen die je na aan het hart liggen. Dat is niet alleen nobel, dat dient ook een biologisch doel. Tenzij je een sociopaat of psychopaat bent, ga je van nature je verantwoordelijkheid opnemen voor je dierbaren. Daar is het kwetsbare evenwicht in onze sociale weefsels op gebaseerd.
In deze crisis is de gebruikelijke manier om dat in te vullen vergaand ondermijnd. Social distancing en blijf in je kot, weet je wel. Tegelijk worden we aangemaand om verantwoordelijkheidszin aan de dag te leggen. Het mag nu even niet zoals je dat gewoonlijk zou doen, dus doe het door precies het omgekeerde te doen: weg te blijven bij je dierbaren. Verstop je glimlach, in je kot en achter een masker. Verstop jezelf want je bent een potentiële drager van ziektekiemen. In wezen ging het in een eerste fase niet eens om verantwoordelijkheidszin, maar om plichtsbewustzijn, het naleven van de regels. Zo was het tot aan de eerste versoepelingen.
Dat zie je niet alleen in alledaagse situaties, maar ook in veel schrijnendere contexten. Toon je verantwoordelijkheidszin: ga niet naar een dierbare die vecht voor zijn leven. Nu mag je zijn of haar hand niet vasthouden, dat begrijp je toch wel hé? Toon je verantwoordelijkheidszin: laat mensen die je na aan het hart liggen in beperkte kring afscheid nemen van een overleden dierbare. Die steun kunnen de rouwenden nu toch wel even missen, of niet misschien? Toon je verantwoordelijkheidszin: bezoek je bejaarde moeder of vader niet, dat is een veel te groot gezondheidsrisico. Die eenzaamheid, dat neemt ie er wel bij, het is maar voor een paar weken of maanden.
Zo kom ik weer bij die spagaat tussen het maatschappelijke en het individuele. De maatregelen grijpen ontzettend diep in het intieme sociale weefsel van elke mens in. Ze scheppen een kader waarin talrijke natuurlijke en/of gebruikelijke reflexen verketterd worden. Voor een nobel doel. Omdat de maatrgelen zo vergaand zijn, word je als persoon vergaand beperkt in je vrijheid om je verantwoordelijkheidszin in te vullen. Plichtsbewustzijn moet je tonen.
Op naar een “nieuw normaal”?
Intussen zijn we in een fase aanbeland waarin heel wat zaken meer en meer als het “nieuwe normaal” van morgen worden verkocht. Maar willen we dat wel? Willen we deze manier van omgaan met elkaar als het “nieuwe normaal” beschouwen? Let wel, er zijn ook heel wat positieve evoluties in gang gezet of versneld door de huidige noodsituatie. Telewerken zit in de lift, er is op heel korte tijd massaal veel geld vrijgemaakt voor de mensen die plost werkloos werden, ouders hebben meer tijd doorgebracht met hun kinderen, heel veel mensen hebben moeten/mogen onthaasten, noem maar op. Er is heel veel goodwill om er het beste van te maken. Dat siert elk van ons.
Maar dat “nieuwe normaal”, moeten we dat niet even kritisch onderzoeken? Naast een paar fundamentele vragen die volgens mij op tafel zouden moeten komen over onze democratie, onze gezondheidszorg, het absenteïsmebeleid, de grenzen van wat een overheid kan en mag opleggen in deze of gene context, nodigt dit hele verhaal ook uit om je persoonlijke evenwicht te zoeken, voor velen op een geheel nieuwe manier. We zijn massaal uit onze comfortzone gekieperd, de kans om kritisch te bekijken wat die comfortzone nu precies betekent, wat het met je doet dat die weg is, of het wel echt zo comfortabel was, hoe post-corona er voor jou precies kan uitzien.
Intussen moeten we nog even rekening houden met de situatie zoals die is gecreëerd, in het volle besef dat een paar mensen de aarstmoeilijke taak hadden om hier beslissingen in te nemen, maar dat wij de omzetting van die beslissingen met z’n allen mogelijk hebben gemaakt. Omdat we voor de overgrote meerderheid van plichtsbewustzijn hebben getuigd.
Stilaan is er meer ruimte om terug onze verantwoordelijkheid op te nemen. Bewuster dan we het voor de crisis hebben gedaan, denk ik, ieder op zijn eigen manier. Op weg naar een “nieuw normaal” waar we trots op zijn, waar we als mens volkomen achter staan, dat hoop ik uit de grond van mijn hart. Een “nieuw normaal” waarin we onze verantwoordelijkheid weer ten volle opnemen, in zorgzaamheid voor onszelf en onze medemens. Versterkt, misschien, wie weet? Sterk genoeg om bij een volgende crisis, van welke aard ook, onze verantwoordelijkheid op te nemen zonder dat we in ons kot opgesloten moeten worden? Ik hoop het echt…
Leave a Reply