Emotioneel welbehagen als sleutel

Buiten woedt een ongeziene crisis. De wereld “van toen” is veranderd in een wereld waarin sommige mensen aan de slag blijven en vaak heel hard werken, terwijl anderen noodgedwongen een creatief alternatief zoeken voor nietsdoen. Angst waart rond, financiële en economische onzekerheid, wantrouwen, complottheorieën, noem maar op. Ondertussen brengt het “blijf in uw kot”-adagio op kousenvoeten een stevige uitdaging met zich mee op relationeel en psychologisch vlak. Niet daarbuiten, maar binnenin. Een uitdaging die het wel verdient om eens onder de loep genomen te worden, vind ik. Zelf heb ik graag wat houvast daarbij, en ik ontwikkelde een model om de dynamiek zichtbaar te maken. We fietsen er even doorheen.

Stap 1 – de context waarin je “in je kot” bent

De huidige maatregelen zorgen ervoor dat je veel tijd doorbrengt in je eigen huis. Daarbij zijn er twee groepen te onderscheiden: mensen die alleen wonen, en mensen die met andere mensen samenwonen. Dat is in “normale” omstandigheden ook al het geval, uiteraard. En toch is het nu anders. Nu is de bewegingsvrijheid beperkt. Bovendien is de tijd die je alleen/samen met al je huisgenoten doorbrengt, exponentieel gestegen.

Stap 2 – hoe je de context ervaart

Beide situaties kun je als aangenaam of als onaangenaam ervaren. Ik noem het “emotioneel welbehagen” versus “emotioneel onbehagen”. Ik zet ze even tegenover elkaar:

Zo onstaan er eigenlijk vier mogelijke situaties:

• Je leeft alleen en ervaart emotioneel welbehagen (linksboven);
• Je leeft alleen en ervaart emotioneel onbehagen (rechtsboven);
• Je leeft met meerdere mensen en ervaart emotioneel welbehagen (rechtsonder);
• Je leeft met meerdere mensen en ervaart emotioneel onbehagen (linksonder).

Voor elk van de vier heb ik een kernwoord gezocht dat de situatie gebald weergeeft. Om het schema leesbaar te houden, heb ik de vakjes van emotioneel welbehagen met een + aangeduid, en die van emotioneel onbehagen met een -.

Alvast even deze bemerking bij de termen die ik koos: het kan zijn dat een term/verschillende termen niet echt tot je verbeelding spreken of verwoorden wat jij voelt bij elk van de vier situaties. Voel je in dat geval zeker vrij om deze of gene term te vervangen door een woord dat voor jou beter het gevoel vat.

Stap 3 – kernkwadranten

Eigenlijk bekomen we zo een soort kernkwadranten (voor meer info over de kernkwadranten van Ofman, zie deze pagina).

Ik overloop even de kwadranten:

• Autonomie = de kwaliteit;
• Eenzaamheid = de valkuil;
• Geborgenheid = de uitdaging;
• Verstikking = de irritatie.

Ik overloop even de vier kwadranten en hun onderlinge samenhang:

• Je bent alleen en voelt je daar goed bij, dat geeft je een gevoel van autonomie. Het zet je in je kracht, je geniet, je “doet je ding”.
• Wanneer die situatie zodanig overdreven wordt dat jij je er niet goed meer bij voelt (je bent bijvoorbeeld om redenen langer alleen dan je lief is), dan kom je in een gevoel van eenzaamheid. Het ondermijnt je humeur, het onbehagen laat zich in allerlei zaken merken.
• Het positief tegenovergestelde van die eenzaamheid, is geborgenheid. Je bent omringd door mensen en voelt je daar goed bij, je hebt een emotioneel nest waarin je gedijt.
• Wanneer de situatie zodanig overdreven wordt dat jij je er niet goed meer bij voelt (je zit bijvoorbeeld om redenen langer met elkaar opgescheept dan je lief is), dan kom je in een gevoel van verstikking. Je mist ademruimte.

Merk alvast de twee zinnen op die ik hierboven onderlijnd heb:

• je bent om redenen langer alleen dan je lief is;
• je zit om redenen langer met elkaar opgescheept dan je lief is.

Je voelt de corona-buial hangen, niet?

Stap 4 – emotioneel welbehagen of emotioneel onbehagen

Even terug naar de diagonalen in het schema. Op die diagonalen zit je ofwel in een positieve, ofwel in een negatieve dynamiek:

• Van linksonder naar rechtsboven – emotioneel onbehagen – negatieve dynamiek: je voelt je verstrikt met mensen om je heen, of eenzaam als er geen mensen om je heen zijn.
• Van linksboven naar rechtsonder – emotioneel welbehagen – positieve dynamiek: je voelt je autonoom als je alleen bent, en geborgen als er mensen om je heen zijn.

Dat betekent meteen dat voor een autonoom persoon de uitdaging is om ook geborgenheid toe te laten. Omgekeerd is de uitdaging voor een persoon die zich als een vis in het water voelt in een geborgen context, om ook de autonomie niet uit het oog te verliezen.

Stap 5 – ik versus wij

Tot nu toe hebben we horizontaal het verschil gemaakt tussen alleen/met meerdere, en diagonaal hebben we het verschil gemaakt tussen emotioneel welbehagen/onbehagen. Nu zijn er in het model ook twee kolommen. Ook hiervoor ben ik op zoek gegaan naar concepten. Ik heb er eerlijk gezegd even op moeten sjieken vooraleer ik het vond. Ik heb het benoemd als “ik” versus “wij”.

Het kan paradoxaal lijken. Laat me even uitleggen hoe ik het zie:

• In de “ik”-kolom heb je een positieve en een negatieve variant:
  • Het “ik” gedijt van nature (+) als je alleen bent en je goed voelt, maar
  • voelt zich verstikt (-) als je met meerdere mensen bent en je ervaart onbehagen.
• In de “wij”-kolom heb je een positieve en een negatieve variant:
  • Het “wij” gedijt van nature (+) als je met meerdere mensen bent en je goed voelt, maar
  • voelt zich eenzaam (-) als je alleen bent en je ervaart onbehagen.

Stap 6 – strategieën om van kwadrant te “verhuizen”

In normale omstandigheden zijn er telkens twee mogelijke strategieën om uit een kwadrant te ontsnappen dat niet lekker voelt (de vakjes met een -) naar een kwadrant dat wel lekker voelt (de vakjes met een +).

Bekijken we het vanuit eenzaamheid (-), dan kun je

• van het wij naar het ik opschuiven (horizontaal). Je zet zelfzorg op de eerste plaats. Je bent nog steeds alleen, maar hebt het onbehagen in welbehagen veranderd. Je ervaart autonomie (+);
• Mensen opzoeken: je vervangt het alleen-zijn door omringd-zijn (vertikaal) en ervaart geborgenheid (+).

Bekijken we het vanuit verstikking (-), dan kun je

• van het ik naar het wij opschuiven (horizontaal). Je zet de samenhorigheid op de eerste plaats. Je blijft binnen de groep waarin je je bevindt, maar hebt het onbehagen in welbehagen veranderd. Je ervaart geborgenheid (+);
• Je afzonderen: je vervangt het omringd-zijn door alleen-zijn (vertikaal) en ervaart autonomie (+).

Stap 7 – damagnie!

Voel je de bui al hangen? Je voelde het een paar paragrafen geleden al aan je theewater, niet? Twee van de vier strategieën vallen momenteel onder de noemer “damagnie”:

• mensen opzoeken: het alleen-zijn vervangen door omringd-zijn;
• je afzonderen: het omringd-zijn vervangen door alleen-zijn.

Strategieën die we allemaal wel eens toepassen, niet? En de een al vaker dan de ander.

De twee strategieën die resten, zijn:

• van het wij naar het ik opschuiven. Je zet zelfzorg op de eerste plaats. Je bent nog steeds alleen, maar hebt het onbehagen in welbehagen veranderd;
• van het ik naar het wij opschuiven. Je zet de samenhorigheid op de eerste plaats. Je blijft binnen de groep waarin je je bevindt, maar hebt het onbehagen in welbehagen veranderd;

Mooi zo, niet? Het enige dat we kunnen doen, het enige dat ons te doen staat, is onbehagen in welbehagen veranderen. Eenvoudig, toch? Of niet? De situatie dwingt ons ertoe. Nu ja, er is altijd het alternatief om te blijven steken in het onbehagen, dat kan ook. Maar het doet geen deugd.

Op zich lijkt het mij een heel mooie oefening om in de situatie zoals die is, je eigen welbehagen te zoeken. Maar het is helemaal niet vanzelfsprekend. Je moet bereid zijn om de confrontatie met jezelf aan te gaan, om onder ogen te zien wat jouw welbehagen in de weg staat, en welke innerlijke stappen je kunt nemen om daarnaartoe op te schuiven. Doordat je de horizontale “gracht” niet mag oversteken, moet je het zien op te lossen boven (alleen zijn) of onder (met meerdere zijn) die gracht.

Stap 8 – de eerlijkheid gebiedt…

Ik wil hier een voetnoot bij plaatsen over de “verticale” strategieën. Zoals die hier afgebeeld staan, suggereren die namelijk het volgende:

• het alleen-zijn vervangen door omringd-zijn, mensen opzoeken om uit je eenzaamheid te geraken, zou je regelrecht in een situatie brengen waarin je én omringd bent, én welbehagen ervaart – regelrecht naar geborgenheid;
• het omringd-zijn vervangen door alleen-zijn, je afzonderen om uit een verstikking te stappen, zou je regelrecht in een situatie brengen waarin je én alleen bent, én welbehagen ervaart – regelrecht naar autonomie.

Ik vrees dat het zelden zo werkt. Want wat je vaak vaststelt, is:

• het alleen-zijn vervangen door omringd-zijn, mensen opzoeken om uit je eenzaamheid te geraken, brengt je in een situatie waarin je wel omringd bent, maar nog steeds onbehagen ervaart – naar verstikking;
• het omringd-zijn vervangen door alleen-zijn, je afzonderen om uit een verstikking te stappen, brengt je in een situatie waarin je wel alleen bent, maar nog steeds onbehagen ervaart – regelrecht naar eenzaamheid.

Je innerlijke leefwereld veranderen door de buitenwereld te veranderen, werkt zelden. Soms voor even, maar de ondertoon van onbehagen is vaak sterker dan alle strategieën die je kan toepassen om die niet te ervaren.

In mijn ervaring bereik je een veel diepgaander resultaat door te ontdekken wat jouw welbehagen voedt, en hoe je het kunt koesteren, wat ook de context is.

Of je nu de “blijf in je kot”-dagen alleen of met meerdere doorbrengt, zoeken naar emotioneel welbehagen lijkt mij de grote uitdaging. Je wordt ertoe verplicht (en ik ook hoor), doordat je jezelf niet de illusie kunt voorhouden dat je de boel oplost door alleen-zijn en omringd-zijn voor elkaar te verruilen.

Schakel je daadwerkelijk van de as van emotioneel onbehagen over naar de as van emotioneel welbehagen, dan stap je in een positieve dynamiek. Eens de “gracht” zal worden dichtgegooid en wij er weer olijk over mogen wandelen, heb je veel kans om in die positieve dynamiek te blijven. Een krachtige startpositie voor de “unlock”-periode, en nog veel langer.

Stap 9 – je “natuurlijke habitat”

Zoals ik de kwadranten hier in detail heb besproken, staat “autonomie” linksboven als de kwaliteit. De hele dynamiek en de samenhang van de kwadranten is er als het ware aan opgehangen.

Nu kun je dezelfde oefening doen met precies dezelfde kwadranten, maar uitgaande van “geborgenheid” linksboven. De dynamiek en samenhang van kwadranten blijft in wezen dezelfde.

Voor wie autonomie ervaart als zijn of haar natuurlijke habitat, zal de uitleg hierboven sprekender zijn dan voor iemand die geborgenheid als zijn of haar natuurlijke habitat ervaart. Mocht er interesse zijn, dan draai ik de bespreking om. Laat het dus gerust weten!

 

Ik wens je van harte al het welbehagen dat je voor jezelf kunt ontdekken, wat ook de context is waarin je die mooie uitdaging aangaat.