“Je moest je schamen!” “Het is jouw schuld!” – Hoeveel keer heb ik dat niet gehoord, hoe vaak heb ik niet een reactie van mijn gidsen als kind op die manier geïnterpreteerd. Even zovele wegwijzers over wat er niet oké was aan wie ik was. Even zovele aansporingen om iets te verbergen van mezelf achter het scherm van de betamelijkheid.
Stap voor stap groeide de berg gevoelens en emoties dat achter het scherm belandde. Stap voor stap holde het meisje, later de vrouw voor het scherm, zich uit tot een tweedimensionale schaduw van wat ik dacht dat anderen wilden dat ik zou zijn. Stap voor stap verloochende ik wie ik was.
Schaamte en schuld. Twee hardnekkige reisgenoten waar ik al een pak werk mee heb verricht. Want dit heb ik een heel aantal jaren geleden ontdekt: die stemmen en reacties buiten mezelf waren innerlijke rechters en critici geworden, en hielden me stevig in hun greep. Ik had voor mezelf een kamertje van vier op vier gebouwd met muren die mij gevangen hielden, en een hele berg gevoelens en emoties die je beter niet toont. Ik kon een leven lang besteden aan de gidsen en omstandigheden met de vinger wijzen, of de confrontatie aangaan met wat ik daardoor zelf had gebouwd.
De volledige aanvaarding van mijn verantwoordelijkheid over wat ik vandaag doe met mijn gevoelens en emoties heeft mij de ruimte gegeven om de muren te slopen. Het is een titanenwerk, misschien een levenswerk. Maar met elke baksteen die ik uit een van de muren haal, komt er meer licht naar binnen. Met elke baksteen mag er ook meer van mijn eigen licht naar buiten stralen.
Soms geraakt dit hele proces in een stroomversnelling. Ik voel me dan als de Leerling Tovenaar die toegang heeft tot de magische formules van de Meester, en de bezem het werk voor mij kan laten opknappen. Het loopt meestal wel uit de hand, de emoties (het water) dreigen mij wel eens te verslinden, en dan komt ten gepasten tijde de Meester met de juiste formule het hele gedoe herleiden tot zijn juiste proporties: een bezem, een stevige klap om mij wakker te maken, en een emmer om zelf mijn verantwoordelijkheid weer op te nemen. Om met geduld (een woordje dat ik heb moeten toevoegen aan mijn persoonlijke woordenboek) en toewijding zelf en emmer voor emmer het water te brengen waar het moet zijn.
Zo’n stroomversnelling ontstaat meestal als ik heel enthousiast een nieuw inzicht omarm. Zo bijvoorbeeld de TedTalks van Brené Brown: wat is het verschil tussen schaamte en schuld, wat is schaamte precies, wat is kwetsbaarheid, wat is vertrouwen en waarop bouwt het? Op mijn persoonlijke weg naar transformatie is begrijpen altijd een belangrijke stap. Het brengt een fase waarin ik bewust bezig ben met een gegeven. Elke situatie die ermee te maken heeft, kan ik dan onder een beter vergrootglas steken. Door erbij stil te staan, ontrafel ik het patroon. En meestal komt er een punt waarop ik dit proces zo vaak heb toegepast, dat de spelregels in mijzelf veranderd zijn.
De laatste maanden stel ik vast dat ik mij eigenlijk niet meer schaam over wie ik ben. Het voelt soms nog oncomfortabel om gewoon te zijn, vooral in contact met mensen die zich afkeren. Hoezeer ik ook weet dat de beweging van de ander iets zegt over de ander, het ligt zo voor de hand om het ook persoonlijk op te vatten. Dat zijn zo van die momenten waarop ik mijn terras opzoek, met een kopje koffie of thee, en de brulkikkers die mij vanalles toeschreeuwen hun ding laat doen. Ik luister, ik hoor, ik zie. Ik laat die innerlijke stemmen uitrazen. Ze zijn er toch. En ze hebben altijd wel iets te vertellen.
Maar alles bij elkaar genomen voel ik mij dus nog zelden beschaamd over wie ik in wezen ben. Vele mensen die mijn pad hebben gekruist, hebben mij hierin een spiegel voorgehouden. Analoge partners, antipode partners, occulte partners zoals ze in de Tzolkin beschreven worden.
Met schuldgevoelens heb ik nog werk. Het is intussen jaren geleden dat mijn osteopaat mij zei: je schuldig voelen is alleen op zijn plaats als je opzettelijk iets hebt gedaan om een ander te schaden. Als dat niet zo is, hoef jij je niet schuldig te voelen. En toch veroordeel ik mijzelf nog wel geregeld, door mijzelf een schuld aan te praten over zaken die ik in wezen met heel mijn hart goed heb bedoeld. Erkennen dat dit zo is, en dat mijn gedrag of attitude tegelijk toch kwetsend kan overkomen op de ander, is de weg uit die tunnel. Het komt zo vaak neer op een vuistregel in menselijke relaties: aanvaard de verantwoordelijkheid over je eigen 50 % in de relatie, en laat de overige 50 % bij de ander (ook als die dat niet wil opnemen).
Al dat oefenen om schaamte en schuld te transformeren in deemoedig kijken naar mezelf en naar de anderen, brengt me elke keer een beetje dichter bij de Dag van het Laatste Oordeel, zoals don Miguel Ruiz dat uitlegt. Er is namelijk geen ergere Criticus dan deze die je in jezelf onderhoudt. De confrontatie aangaan met die Criticus, doorgronden wat hij je toont, en dan deemoedig je kwaliteiten en je schaduwkanten omarmen om je reis verder te zetten, vrij van oordeel. Vrij van zelfoordeel vooral.
Het is een lange en soms moeizame reis. Het is ook een reis waarvan ik waarlijk geniet. Omdat op reis zijn met en naar mezelf het mooiste geschenk is dat ik kan geven aan de mensen die ik ontmoet, voor heel even, voor een langere gezamenlijke tocht, voor het leven.
Onderweg ontmoet ik meer en meer mensen die de ongelooflijke moed hebben om ook die weg te gaan. Om op reis te gaan met en naar zichzelf. Het is een ware eer. Hoe klein of hoe groot de afstand ook is, ergens voelt het voor mij alsof we verbonden zijn, als pelgrims op dezelfde reis.
Goede reis, mooie mensen! Tot gauw, ergens in een trekkershut. Dan delen we onze ervaringen, genieten we van de stilte, eren we het samenzijn. Voordat we weer op tocht gaan, elk langs onze unieke, rijke weg.